Wieś Sobibór

Według legendy …
Etiologii nazwy wsi Sobibór upatruje się w elementach miejscowego krajobrazu i przyrody. Sąsiedztwo lasów decydować miało o pochodzeniu nazwy wsi. Legenda mówi, że: „wieś się Sobibór nazywa, bo tutaj bardzo duży las był i bardzo dużo sów w nim. Komory były i dziuple i one tam siedziały. Także na początku to się mówiło Sowibór. Hrabina to nawet dużo wypchanych tych sów miała, ale po wojnie parobki to wszystko pokradły”. Natomiast nazwa Dubnik wywodzi się od dużej ilości starych dębów, rosnących na tej kolonii, od ukraińskiego słowa “duby” — dęby.

Trochę faktów
Sobibór położony jest w północno-wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie włodawskim, na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim w obrębie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Sąsiaduje od północy z Orchówkiem, od zachodu ze Żłobkiem, od południa z Wołczynami, od południowego zachodu z Sobiborem Stacją, a od wschodu z graniczną rzeką Bug. Na obszarze sołectwa Sobibór przy tzw. Dubniku, stykają się granice trzech państw: Polski, Ukrainy i Białorusi.
Sołectwo Sobibór zajmuje 3012,36 ha powierzchni, z czego 1865,24 hektara stanowią lasy.

Nieco więcej historii …
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1414 roku, wówczas nosiła nazwę Szobvebory. W 1564 roku wieś zwano Sobieborz, a od 1749 roku Sobibor. Pierwsze informacje o cerkwi istniejącej w tej miejscowości pochodzą z lat 1537 i 1620. Sobibór należał do franciszkanek z Brześcia, potem bernardynek. W 1637 roku zbudowano nową cerkiew i erygowano parafię unicką. Jej fundatorką była przełożona żeńskiego klasztoru w Brześciu: „Roku Pańskiego 1657 ja, Benigina Ruszkowska, za zgodą urzędu konwentu Zakonu św. Franciszka w Brześciu, funduję cerkiew (przyp. unickq) we wsi Sobibór (…)”. Kolejną wzmianką o wsi jest informacja z 1640 roku w żydowskiej „Księdze Pamięci”, w której wymienia się, że „do Włodawy przynależały następujące miasteczka i wsie, w których mieszkały liczniejsze rodziny żydowskie: Osowa, Okuninka, Olszanka, Holeszów, Hola, Adampol, Brus, Dubeczno, Dołhobrody, Hańsk, Wytyczno, Wyryki, Wotczyny, Wołoskowola, Zbereże, Żuków, Nahajki, Horostyta, Luta, Macoszyn, Marianka, Sobibór, Suchawa, Smolary, Stulno, Stawki, Piszcza, Pulemiec, Pulmo, Orchowo Polskie, Cyców, Kaplonosy, Kołacze, Kodeniec, Kosyń, Różanka, Orchowo Ruskie, Suszno, Szuminka i inne . Miejscowość wymieniono również na mapie Galicji Zachodniej Heldensfelda z lat 1801-1804. W 1826 roku Sobibór znajdował się na mapie województwa lubelskiego. W 1818 roku w Sobiborze istniały dwa młyny, które w 1843 roku Wojciech Kunicki przekazuje w wieczystą dzierżawę synowi Markowi Kunickiemu.

Od zarania swego istnienia nadrzędną funkcją Sobiboru była obsługa instytucji kościelnych, początkowo franciszkanek i bernardynek w Brześciu (wiek VII), potem parafii Stulno (wiek XVIII). Decyzją Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w 1826 roku dobra przechodzą na Skarb Państwa, a parafii Stulno pozostawiono jedynie wykos siana. W dniu 27 czerwca 1839 roku majątek od Skarbu Państwa nabywa Wojciech Kunicki, płacąc 84 tys. rubli rosyjskich. Od tego momentu dotychczasowy folwark przekształcony zostaje w ośrodek mieszkalno-gospodarczy. Wzniesiono dwór i zabudowania dworskie oraz utworzono ogród dworski.
Po Powstaniu Styczniowym zaborcy rosyjscy przyjęli strategię karania szlachty, a przede wszystkim Kościoła. Najcięższych represji doświadczyli unici, przynależący do diecezji chełmskiej, znajdującej się w Królestwie Polskim. Po likwidacji unii w Królestwie Polskim w 1875 roku sobiborska cerkiew unicka została zamieniona na prawosławną. W Sobiborze znajdowała się gmina i parafia prawosławna, natomiast mieszkańcy wyznania rzymsko-katolickiego należeli do parafii w Orchówku. W 1905 roku w gminie Sobibór mieszkało: 2176 katolików (17,7% wszystkich mieszkańców), 9475 prawosławnych (77,1%), 9 ewangelików (0,1%), 621 Żydów (5%). Razem gmina liczyła 12281 mieszkańców. Istniała tu również szkoła początkowa, sąd gminny i cegielnia. Sobiborska cerkiew uległa zniszczeniu w 1929 roku. Obecnie jedynym śladem wiary prawosławnej dominującej niegdyś w Sobiborze jest zabytkowy cmentarz.

W latach dwudziestych XX wieku sobiborski majątek zmienił właściciela i jego rozwój zatrzymał kryzys. W 1938 roku we dworze mieszkali uciekinierzy z centralnej Polski, a do 1968 roku mieściła się w nim Straż Graniczna. W 1968 roku ulokowano tam szkołę podstawową. Obecnie budynek jest ponownie w rękach prywatnych.
Najtragiczniejszym wątkiem historii Sobiboru jest istnienie przy oddalonej stacji kolejowej hitlerowskiego obozu zagłady. Obóz funkcjonował w latach 1942-1944. Stracono tu około 170 000 – 250 000 ludzi – głównie Żydów z Polski, Rosji, Austrii, Czechosłowacji, Francji Niemiec i Holandii. Nie można ustalić dokładnej ich liczby z powodu braku jednoznacznych materiałów źródłowych. 14 października 1943 roku w obozie wybuchł bunt pod przywództwem radzieckiego oficera Aleksandra Peczorskiego. Podczas walki zginęło około 300 więźniów. Około 600 więźniom udało się uciec, z czego połowę wyłapano i stracono. Po tym wydarzeniu Niemcy zlikwidowali obóz, starając się zatrzeć jego ślady. W 1965 r. dla upamiętnienia ofiar zbrodni na terenie dawnego obozu, niemal całkowicie porośniętego obecnie sosnowym borem, stanął monumentalny pomnik, obok którego usypano kopiec z popiołów ludzkich. W hołdzie pomordowanym ofiarom, co roku w październiku
organizowany jest Ogólnopolski Bieg Pamięci Ofiar Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze. W 1993 roku utworzono tu Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze. Placówka funkcjonowała jako filia Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego we Włodawie.
Obecnie prowadzony jest międzynarodowy projekt utworzenia w miejscu istnienia obozu Muzeum – Pomnika Pamięci. W 2008 roku Polska, Izrael, Holandia i Słowacja podjęły decyzję o sfinansowaniu tego przedsięwzięcia. Teren byłego obozu był zamknięty dla zwiedzających przez kilka lat ze względu na prowadzone tam prace mające na celu zabezpieczenie prochów pomordowanych więźniów a następnie budowę siedziby muzeum.
W muzeum będą wyeksponowane pamiątki należące do byłych więźniów obozu, odnalezione przez archeologów w Sobiborze i odrestaurowane. Wśród nich są między innymi monety, okulary, buteleczki po perfumach i lekach, akcesoria do włosów, grzebienie, lusterka, korale i wiele innych przedmiotów. Otwarcie ekspozycji planowane jest na 14 października 2020 r., w 77. rocznicę powstania więźniów.

Bogactwo nadbużańskiej przyrody
Pod względem administracji leśnej Sobibór leży na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Sobibór — leśnictwo Dubnik. Sołectwo usytuowane jest w obszarze Natura 2000, Dolinie Środkowego Bugu PLB 60003, Poleskim Obszarze Chronionego Krajobrazu oraz otulinie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Ponadto w granicach ewidencyjnych Sobiboru znajdują się dwa rezerwaty przyrody „ Magazyn ” i „Orchowe” Natura 2000, Dolina Środkowego Bugu PLB 60003, która na terenie gminy Włodawa obejmuje duże obszary usytuowane od drogi „Nadbużanki” do koryta rzeki Bug. W całości
ostoja obejmuje górny i środkowy polski odcinek doliny Bugu (do Terespola). Dominują tu łąki i pastwiska, mniejszy udział mają zakrzewienia, pola uprawne, pozostałości lasów łęgowych. Gatunki ptaków które stanowiły podstawę kwalifikacji obszaru to m. in. bąk, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, bociany (biały iczarny), derkacz, dzięcioł czamy, głuszec, orlik krzykliwy, ortalon, puchacz, rybitwy (białowąsa, czarna i rzeczna), zimorodek. Ochrona ostoi „Dolina Środkowego Bugu PLB 60003 wymaga generalnie dotychczasowego użytkowania terenu. W jej obszarze zakazuje się jakiejkolwiek zabudowy kubaturowej lub liniowej. Naturalny reżim Bugu decyduje o tworzeniu się rozlewisk roztopowych i okresowego utrzymywania się rozlewisk w zagłębieniach i wypełnionych wodą starorzeczach. Takie środowisko sprzyja rozwojowi ptaków, ze względu na znaczną ilość pożywienia, drzew na których zakładane są gniazda oraz brak zakładów przemysłowych.

Drugim obszarem pod względem znaczenia obejmującym swym zasięgiem wieś Sobibór jest Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszar został utworzony w 1985r. dla ochrony cennych walorów krajobrazowych, zróżnicowanych ekosystemów tej części Polesia Lubelskiego, oraz możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem. Tożsame z granicami obszaru Poleskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu są otuliny Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Jest to kolejny obszar ochronny utworzony w 1983 r. obejmujący Sołectwo Sobibór. Jego powierzchnia wynosi 10 tys. ha i jest on otoczony strefą ochronną o powierzchni 9 tys. ha. Park chroni jeden z nielicznych już w Polsce obszarów przypominających dawne Polesie, z jego charakterystycznymi krajobrazami i ekosystemami. Rzeźba terenu jest tu mało urozmaicona, jedynie miejscami występują niewysokie wydmy. Charakterystyczną cechą parku jest występowanie obok siebie terenów suchych i piaszczystych oraz znacznych obszarów podmokłych i zabagnionych, co tworzy mozaikowy układ siedlisk. Niemal cały park porastają zwartym kompleksem Lasy Sobiborskie, wśród których zdecydowanie dominują różne typy borów, od ubogich borów suchych na wydmach i piaszczystych równinach po bory bagienne na podłożu torfowym. Większe powierzchnie w bagnistych obniżeniach zajmują także olsy. Wśród lasów występują jeziora — jest ich w parku siedem, o na ogół bagnistych i niedostępnych brzegach oraz liczne torfowiska z reliktową roślinnością bagienną, porośnięte skarłowaciałym lasem lub pokryte bezdrzewnymi turzycowiskami. Lasy Sobiborskie stanowią także wielką ostoję zwierzyny. Stale przebywa tu kilka wilków, stado łosi, jeleni, saren, łasice, liczne bobry, a także wydra. Na obszarze SPK występuje bogata ornitofauna, zwłaszcza jeśli chodzi o ptaki drapieżne oraz wodno-błotne. Największą osobliwością Parku jest jednak licząca kilkaset osobników populacja ginącego w Polsce żółwia błotnego, oceniana na najliczniejszą w Europie. Dla ochrony miejsc bytowania i rozrodu żółwi utworzono we wschodniej części parku duży rezerwat „Zółwiowe Błota” o powierzchni ponad 700 ha.
Lasy Sobiborskie zamieszkują jelenie, sarny i dziki, a śródleśne, podmokłe tereny zamieszkują również łosie. Bogactwo jagód i grzybów w sobiborskich lasach jest wykorzystywane przez miejscową ludność. Źródła historyczne podają, że niegdyś na pobliskich łąkach na przełomie września i października odbywały się wielkie „sejmiki” zbierających się do odlotu żurawi.

Poza obszarami chronionymi i parkami w granicach Sołectwa znajdują się dwa rezerwaty przyrody. Rezerwat Magazyn o powierzchni 51,28 ha zlokalizowany jest w odległości 1 km na południe od wsi Sobibór, bezpośrednio przy drodze wojewódzkiej nr 816. Przedmiotem ochrony jest rozległe bagno wypełnione torfem z unikatową florą torfowiskową i bagienną o wydłużonym kształcie; długie na około 3,5 km i szerokie średnio na około 500 — 600 m. Rezerwat charakteryzują wybitne walory krajobrazowe i florystyczne; najcenniejsza roślinność torfowiskowa na torfach wypełniających niegdyś zbiornik wodny oraz olsy i bory mieszane bagienne; Osobliwością rezerwatu są gniazdujące tutaj: puchacz — największa europejska sowa i bocian czarny. Drugi rezerwat położony w granicach Sołectwa to Jezioro Orchowe, położone w północnej części parku i zajmujące powierzchnię 58,03 ha. Dawniej nazywane Orzechawica, Orchowo, Orzechowe lub Książęce ponieważ jezioro niegdyś należało do Księdza z Olchówka. Rezerwat powstał w 1996 roku i ma za zadanie zachować w stanie naturalnym niewielkie jezioro (8,1 ha) z otaczającym go torfowiskiem z unikatową florą naczyniową. Jest to pozostałość rozległego niegdyś rozlewiska wypełniającego się obecnie torfowiskiem przejściowym. Występuje tu szereg rzadkich i chronionych roślin: rosiczki (trzy gatunki), goryczka wąskolistna, storczyk krwisty, grzybienie, a w otaczających torfowisko borach sosnowych -— lepnica litewska, unikatowy gatunek florystyczny.

Sobibór

 

Sobibór